Tissot: Carrefour tê Kurdistanê
Dr. Frederic Tissot / Konsolî Giştî Fransa bo Gulan: Zor xoşhalim bewey le layen Serok Sarkoziyewe be fermî Serok Barzanî dawetî Fransa kirawe, xoşhalîşim ke Serok Barzanî ew dawetey qebul kirduwe
Dr Frederic Tissot le çend dêrêk da: Le herêmekanî Afxanistan û Yugoslavya pêşû Somal û Haîtî karî kirduwe le 2001 bo 2005 rawêjkarî Wezîrî Tendirustî Afxanistan buwe, le Haîtîş rawêjkarî Wezîrî Tendirustî buwe, Bernard Koshcner Wezîrî Karî Derewey Fransa biryarî da ke nuwênerayetî Fransa le Herêmî Kurdistan bikat û postî Konsolî Giştî Fransay pê spêrdra, Bernard Koshcner le zor postî Wezarî le Fransa karî kirduwe lewane postî Wezîrî Karî Derewey Fransa û êsta Wezîrî Derewey Fransaye le salî 1974 ewe pêwendî le gel gelî Kurd hebuwe. Le diyalogêk da ke heftenamey Gulan le gel Dr Frederic sazî dabû, Konsolî Giştî Fransa le Herêmî Kurdistan amajey be zor layenî siyasî û abûrî û komelayetî kird, nawbiraw pêyî wabû: Bûnî Fransa bo Herêmî Kurdistan zor giringe, Fransa pêweniyekî dêrînî le gel Herêmî Kurdistan heye û lem rewangeyewe Fransa be niyaze pêwendiyekanî tundu toltir û firawantir bikat.
* Wek govarî Gulan xoşhalîn ke êsta le Konsolxaney Fransa le Hewlêr danîştuwîn û pêkewe bas le pêwendiyekanî nêwan Herêmî Kurdistan û Fransa dekeyn, her weha dezanîn Dr. Frederic Tissot ke êsta le Hewlêr Konsolî Giştî Fransaye û dostî Kurde û salanêk le nêzîkewe agadarî meynetiyekanî Kurd buwe, boye pirsiyarî xoman lew xalewe dest pêdekeyn û aya berêz Dr. Frederic Tissot katêk Konsolxaney Fransa le Hewlêr kirayewe hestî çon bû, aya çi pirsiyarêkî le xoy kird?
– Min be kirdinewey Konsolxaney Fransa le Hewlêr zor dilxoş bûm, belam hîç pirsiyarêkim le xom nekird, le ber ewey ew karey be min spêrdrabû ewe bû bême Herêmî Kurdistan û Konsolxaney Fransa le Hewlêr bikemewe û be xelkî Kurdistan rabigeyenim ke dewletî Fransa zor be bayexewe seyrî Iraq dekat û Herêmî Kurdistanîş le çwarçêwey Iraqda beşêkî zor giringe, her weha lem Herême pêwendîman le gel zor kesayetî giring dirust bikeyn ke beşdarbûn le Hikûmetî Iraq, le gel ewaneşî ke le Hikûmetî Herêmî Kurdistan bûn, lemeş ziyatir ême wek Fransa pêwendiyekî dêrîniman le gel gelî Kurd heye, cenabî Bernard Koshcner ke êsta Wezîrî Derewey Fransaye le salî 1974 ewe pêwendî le gel gelî Kurd hebuwe, boye bo cenabî Koshcner zor asayî bû ke Konsolxaney Giştî Fransa le Hewlêr bikirêtewe, wek xoşim ke pêştir karî min pizîşk buwe, le nêzîkewe be Kurd aşnabûm, le salî 1991 le gel cenabî Bernard Koshcner hatîne sînûrekanî Kurdistan be çawî xom ew karesat û meynetiyaneman bînîwe ke le sînûrekanî Hacî Omeran û sînûrekanî Turkiya be ser Kurda hatûn,lem rewangeyewe êsta ke Konsolî Giştî Fransam le Hewlêr zor be bayexewe karekanim dekem demewêt Konsolxaney Fransa le Hewlêr Konsolxaneyekî firawan bêt, êsta beşêkî em Konsolxaneye bo karubarî siyasiye, beşêkî bo karubarî bazirganiye, beşêkî bo karubarî kulturiye, em hemû karaneş le pênawî eweye ke bitwanîn pêwendiyekanî nêwan Herêmî Kurdistan û Fransa be hêz bikeyn.
Le duway kemtir le dûsal îşkirdin, eweta ême êsta le naw Konsolxaney Fransa le Hewlêr danîştuwîn tenya çend metrêk le qelay Hewlêr dûrîn, her le tenîşt em Konsolxaneye Senterêkî Roşenbîrî ciwanman heye, le dahatuwiyekî nêzîk da Malî Fransa bo kiştukal û jînge le Hewlêr dekeynewe, karêkî zorman encam dawe ke baskirdinî katêkî zorî dewêt, boye ewende delêm bûnî Fransa le Herêmî Kurdistan da zor giringe.
* Êwe şahîdî karesat û meynetiyekanî gelî Kurdistanin, aya belatewe seyr niye eger bilêm, duway ew hemû karesat û meynetiyaney beser Kurd hatin, êsta ême le Konsolxaney Fransa le Hewlêr danîştuwîn le xew deçêt?
– Raste heqî xotane be xewî bizanin, belam min dilniyatan dekemewe eme xewn niyew rastiye, bêcîge le Fransa ke Konsolxaney le Hewlêr da heye, 16 dewletî dîkeş Konsolxane û nuwênerayetiyan le Herêmî Kurdistan da heye, emeş nîşaney eweye ew nehametiyaney beser Kurda hatin dûbare nabinewe.
* Lewaneye têrwanînî Kurd bo Fransa le têrwanînî gelanî dîke bo Fransa ciyawaz bêt, Kurd nêzîkey 100 sale be umêdewe seyrî Fransa dekat, mebestim eweye le duway şerî yekemî cîhaniyewe ke le şarî Sevr peymannamey Sevr morkiraw be pêyî ew peymannameye mafî dirustkirdinî dewletî serbexo bo Kurd biryar dira, eme way kirduwe zor kes mindalekanî nawbinêt Sevr, her weha le salî 1991 îş ême hewlekanî Fransaman le ber çawe ke bûne hokarî derçûnî biryarî 688 î nêw dewletî, pirsiyarî min eweye aya hokarî bayexdanî Fransa be dozî Kurd boçî degerêtewe?
– Be ray min wa hest dekem Kurd mîlletêk bû le mêjû da le bîr kirabû, katî xoy ême ke wek pizîşkî Fransî dehatîne Kurdistan, neman dezanî Kurdistan bûnî heye yan ne,belam xelk deyzanî Lubnan bûnî heye, belam kê deyzanî Kurd heye, boye min wa hest dekem mêjû le gel gelî Kurd berehm nebuwe, ême wek Fransiyekan ew rastiyeman doziyewe ke belê mîlletêk heye ke Kurde û mêjû xedrî lêkirduwe, lêrewe eger bigerêyînewe bo mêjû, min dîsan wa hest dekem mêjû le gel zorbey gelanî cîhan berehm nebuwe, boye berpirsiyariyetiyeke be tenya nakewête ser mêjû, belku beşêkî giringî dekewête ser xudî Kurdîş, mebestim lemeş eweye katêk mêjû bê rehm bêt beramber mîlletan, ewa mîlletan destewestan nabin, belku hewl deden xoyan mêjû bo xoyan dirust biken, êweş nabêt çawerêyî ewe biken ke xelk le derewe mêjû bo êwe dirust bikat, belku debêt xotan hewl biden mêjû bo xotan dirust biken, pişt be xotan bibestin, mitmane be tiwana û hêzî xotan biken, belam min lêre da ke basî hêz û tiwana dekem debêt bizanin min basî hêz û tiwanay serbazî nakem, belku basî hêzî fîkir û kultûrî Kurd dekem ke debête ew hêzey detwanêt ser le nuwê mêjuwî Kurd binûsêtewe, êsta min wek Fransiyek wa hest dekem Kurd le Iraq da pêgeyekî zor guncawî heye tiwanîwiyetî xoy bunyad binêtewe û rolî karîgerîş le bunyadnanewey Iraqîş bigêrêt.
* Yek dû sal le mewber le dîmaneyekî taybet da bo govarî Gulan, le berêz Alan Medlê Parlemantarî Fransî û Serokî Lîjney Dakokîkar le mafî kemînekan le Parlemanî Fransam pirsî, bo çî Perlemanî Fransa komelkujî Ermenekanî be jenosayd nasand, belam komelkujî enfal û kîmyabaranî Kurdî be jenosayd nenasanduwe? le welamda pêyî utim le ber ewey dengderî Ermen le Fransa zorin, pirsiyarî êstay min le berêzit eweye aya ta çend detwanîn bewe geş bîn ke rojêk dêt Perlemanî Fransa komelkujî Kurdîş be jenosayd binasênêt?
– Be ray min eme pirsêkî zor giringe, min dezanim êsta le ser astî Kurdistan rêkxirawêkî lokal heye û le dereweş rêkxirawêk heye ke kar bo ewe deken enfal le ser astî Iraq û cîhan be jenosayd binasrêt, her weha Hikûmetî Herêmî Kurdistanîş hewlêkî zorîdawe û berdewamîşe bo ewey ew tawane be jenosayd binasrêt. Belam em pirse karî ziyatirî dewêt.
Min pêş çend rojêk le merasîmî hênanewey rûfatî enfalkirawekan le Çemçemal amadebûm, berêz Nêçîrvan Barzanî be nuwênerayetî Serok Barzanî utarêkî zor giringî pêşkeş kird, her weha berêz Dr. Berhem Salihîş Serokî Encûmenî Wezîran utarêkî giringî pêşkeş kird, çendîn diblomatî biyanîş lew rêwresme amadebûn, mebestim lemane eweye ke hewlekan berdewamin, belam demewêt amaje bewe bikem ke duway 70 sal komelkujî Ermenekan be jenosayd nasrawe, boye eme proseyekî dûr û dirêje û hem hewlêkî zorî dewêt hemîş katêkî zorî dewêt, min wek xom ke pizîşkêk bûm zorbaş le azar û nehematiyekanî ew xelke têdegem, belam debêt Kurd hewlekanî bo dahatû bêt û debêt hewl bidat le naw ew karesatanewe dahatû bunyad bûnêt, her le merasîmekey Çemçemal da, kiçêkî temen 6 sal uteyekî xwêndewe ke zor be soz bû hemûmanî hejand, profesorêkî Emrîkî lewê bû duway xwêndinewey ew ute be soze kiçekey le amêzgirt û maçî kird, boye min delêm debêt Kurd bewzey newey dahatû dahatû bunyad binêt, lêre da min be giringî dezanim Kurd kar bo dû meseley giring bikat:
1- Debêt hewlekanî xotan ziyatir biken bo ewey ew tawane be jenosayd binasrên le ser astî Iraq û cîhan.
2- Debêt dahatû bunyadbînîn û hewl biden carêkî dîke karesatî lew şêweye dûbare nebêtewe.
* Sebaret be bunyadnanewey dahatû, dexwazim amaje be bunyadnanewey Parîs bikem duway şerî duwemî cîhanî, em Parîse ciwaney êstay Fransa, le ser asewarî Parîse kawlekey duway cengî duwemî cîhanî bunyad nirawetewe, eger ew pirsiyare le berêzit bikem, aya ew îrade û tiwanaye le Kurda debînîn, ke bitwanêt le ser asewarî kawilkarî wilatêkî ciwan bunyad binêtewe?
– Nek her ew tiwana û îradeye debînim, êsta Kurd le naw bunyadnaneweyekî tewaw daye, fermû ba seyrî Hewlêr bikeyn le hemû cêgayek bunyadnanewe berdewame, bunyadnanewekeş le hemû astekan daye, le ser astî bunyadnanewey siyasî debînin ewe Perleman û Hikûmetî Kurdistan debînin, le Iraq da destûrêk heye be pêyî ew destûre Kurdistan Herêmêkî federaliye, bunyadnanewey jêrxanî rêgawbanekanî Kurdistan û dirustkirdinî bînaye heye, lem herême bunyadî medyayekî gewre heye ke le ser astî bînrar û bîstira û nûsraw hestî pê dekirêt, bunyadî jêrxanêkî kultûrî û roşinbîrî heye, pêş maweyek dezgay Bedirxan Ansîklopediyayî Hewlêrî çap kird, emane hemuwî hestî pêdekirêt û hen, bêguman hengawî gewretirîş heldegîrêt, belam ew hengawe gewraney dahatû le Herêmî Kurdistan da Kurd biryarî le ser dedat û le Iraq da Iraqiyekan.
* Lêre da min demewêt pirsiyarêkî taybetî le berêzit bikem, ême hest dekeyn berêzit zor be peroşane kar le ser şuwênewar û mêjû û kultûrî Kurdistan dekeyt, aya ew hokarane çîn ke way kirduwe berêzit giringî bem biware bideyt?
– Wek pêştirîş amajem pêkird, hîç katêk rabirduwî xotan le bîr neken. Boye giringe rabirduwî xot bizanît, bo ewey bitwanît baştir dahatuwî xot bunyad binêyîtewe, pirsiyarî min lêre da eweye aya bo çî êwe hewl deden enfal û komelkujiyekantan be jenosayd binasrêt? Bêguman bo ewey biwarî ziyatirtan pêbiden ayîndey xotan baştir bunyad binênewe, ke rabirduwî xotan rêz lêgirt dezanin êwe le kuwêwe hatûn û berew kuwê hengaw heldegirin, boye ew şuwêneware dêrînaney le Kurdistan hen, wek qelay Hewlêr, ew hemû mizgewt û kilîsa konaney le Kurdistan hen, her weha şuwênewarî hemû ew şaristaniyaney êsta le jêr zewîdan û debêt kine û pişkinînî le ser bikirêt ewe hemuwî mêjuwî êweye û peywîste be êwewe, eme sebaret be giringî û bayexdan be mêjû û şuwênewar û kultûr, sebaret be bayexdanî min bem biware bêguman ewe bayexdanî Hikûmetî Herêmî Kurdistane bew biware û daway le ême kirduwe hawkarî bikeyn, boye êmeş hawkarî Hikûmetî Kurdistan dekeyn, êsta komelêk şuwênewarnasî be nawbangî Fransî hatûne Kurdistan bo ewey be hawkarî Hikumet û zankokanî Kurdistan kinew pişkinîn bo şuwênewarekan biken û ew mêjuwe dûbare binûsînewe, lêrewe eger amaje bo şuwêneware dêrînekanî Kurdistan bikeyn, min dezanim têkdanî şuwênewarêk û dirustkirdinî balaxaney berz le şuwênî ew şuwêneware be hawşêwey dubey eme karêkî asane, belam eme baş niye û debêt ew şuwênewarane biparêzrên, êsta komelêk xanuwî zor ciwan û bazarêkî dêrîn le dewrî qela heye, aya dekirêt emane têkbidrên û leşuwênî ewan balaxaney berz dirust bikeyn,le katêk da ew balaxane berzane hîç rohêkî Kurdane yan Kurdistaniyane pîşan naden, eger wêney ew balaxanane bigirîn aya kê dezanêt ew balaxanane Kurdistanin? kê dezanêt ew balaxanane Hewlêrin, lewaneye hendêk bilên ewe Emrîkaye yan Turkiyaye, boye parastinî şuwênewarekan û nojenkirdineweyan giyanî resenayetî mîlletî êwe deparêzêt, min bo em mebeste zor supasî parêzgarî Hewlêr dekem ke hemû hewlî xoy xistote ger bo parastinî ew şuwênewarane, le gel ewey min dilniyam cenabî parêzgarî Hewlêr le jêr guşarêkî zordaye û xelkanêk hen paredarin û deyanewêt ew şuwênane têkbiden û balaxaney berzî lê dirust biken, belam cenabî parêzgarî Hewlêr rêgey lêgirtun.
* Be pêyî ew zanyariyaney ême hemane, êsta le Kurdistan ziyatir le 3000 şuwênewarman heye ke hîçiyan karî kine û pişkinînî le ser nekirawe, her weha siruştî ciwanî Kurdistanîş bo geştiyarî le bare, pirsiyarî min eweye wilatî êwe Fransa gewretirîn wilate le ruwî geştiyariyewe, aya çon detwanin hawkarîman biken, bo ewey şuwênewarekanîşman bibine beşêk le geştiyarî û xelk le seranserî cîhanewe serdanî Kurdistan biken?
– Raste Fransa ew wilateye ke salane pêşwazî le zortirîn geştiyar le seranserî cîhan dekat, hemû salêk ziyatir le 80 milyon geştiyar serdanî Parîs deken, em rêjeye le Emrîka û Turkiya û Îspaniyaş ziyatire, sebaret be hewlekanî Fransaş bo hawkarî Herêmî Kurdistan lem biware ême êsta be niyazîn senterêkî şuwênewarnasî û zanistî miroyî le naw cergey qelay Hewlêr bikeynewe bo ewey bitwanîn le dozînewey ew 3000 şuwênewarey to amajet pêkirdin hawkarîtan bikeyn, bêguman em kare be hawkarî le gel şuwênewarnasekanî Kurdistan dekeyn, emeş pêwîstî ziyatir be hewlî xotan heye, eger xotan bitanewêt şew şuwênewarane nefewtên û mêjuwî xotan bidoznewe, ewa harîkarî dekirên, belam eger xotan netanewêt ewa şuwênewarekan defewtên û kes natwanêt hawkarîtan bikat. Sebaret be hawkarî Fransaş bo perepêdanî geştiyarî le Kurdistan, Fransa le rêgey Wezaretî Şarewanî û Geştuguzarewe deyewêt kar le ser biwarî perepêdanî geştiyarî le Kurdistan bikat, be umêdîn lew serdaney cenabî Serok Barzanî bo Fransa deykat, rêkkewtinêk bo biwarî şuwênewarekan û perepêdanî geştiyarî le Kurdistan le gel Fransiyekan îmza bikirêt.
* Ey ray xot sebaret be êstay geştiyarî le Kurdistan çone?
– Be rastî em pirsiyarem zor pêxoş bû, min demwîst le êwe bipirsim, bo çî le cejnî Newroz da ke deçin bo seyran Kurdistan deken be zibilxane? Min dezanim êwe xawenî ew Herême ciwanen belam le rojanî seyran zor bêbakane ew wilate pîs deken û be arezuwî xotan zibil û xaşak ko dekenewe, min lêtan depirsim bo bayex be pak û xawênî wilatî xotan naden? her weha hez dekem eweştan pêbilêm ewe pêwendî be Hikumetewe niye, Hikumet natwanêt ew hemû zibil û xaşake bilaw bikatewe, aya ewe raste xelk em hemû butlî awane le otombêlekanewe firê deden.
* Her bo zanyarî berêztan, cenabî Mesûd Barzanî Serokî Herêmî Kurdistan zor bew diyardey pîskirdinî seyrangakan ture debêt û berdewam rênimayî ewe dedat seyrangakan pak rabigîrên
– Cenabî Serok Barzanî heqî xoyetî ture bêt, le ber ewey be rastî diyardeyekî naşirîne, debêt helmetêkî hoşyarkirdinewey tak le hemû astekan, le medya le qutabxanekan û mizgewtekan dest pêbiken, bo ewey em diyardeye nemênêt.
* Ême dezanîn salî par hakimî şarî Parîs biryarî da Bexday paytextî Iraq bikirête şarî destexuşkî Parîs, ême lêre da demanewêt pirsiyarî ewe bikeyn aya çon dekirêt Hewlêrî paytextî Herêmî Kurdistanîş bikeyne deste xuşkî şarêkî dîkey Fransa? aya eme dekirêt?
– Belê dekirêt, belam debêt hewlî bo biden û xotan dawa biken, dekirêt şandêkî Hewlêr yan Silêmanî yan Dihok serdanî yekêk le şarekanî Fransa biken û dawa biken Hewlêr yan Silêmanî yan Dihok bikirête deste xuşkî yekêk le şarekanî Fransa, pêş maweyek şandêkî şarî Silêmanî serdanî şarî Bordoy Fransayan kird zor be germî pêşwaziyan lê kira, boye eger bitanewêt Hewlêr bikene destexuşkî yekêk le şarekanî Fransa debêt hewlî bo biden.
* Wêray em hemû amade başiyey Fransa ke berêzit pîşanî dedeyt, belam ême hest dekeyn kompanya û biznismanekanî Fransa buniyan le Kurdistan keme be taybetî le biwarî geştiyarî, aya hokarî eme boçî degerêtewe?
– Hokarekey eweye siyasiyetêkî geştiyarî pênasekiraw le Kurdistan da niye, maweyek le mewber le gel Wezîrî Şarewanî û Geştuguzarî Hikûmetî Herêmî Kurdistan basî eweman kird ke pêwîste master planêkî geştiyarî bo Kurdistan dabirêjrêt, wek dezanin geştiyarî tenya manay ewe niye lêre hotelêk û le şuwênêkî dîke hotelêkî dîke dirust bikirêt, katêk plan bo geştiyarî dadenrêt debêt hemû layen û taybetmendiyekanî Kurdistan le ber çaw bigîrêt, êsta ême eger seyrî Kurdistan bikeyn debînin şaxman heye deştman heye, rûbarman heye, şuwênewarêkî zor heye, çwar werzî salman heye, ewa debêt katêk plan bo perepêdanî geştiyarî daderêjîn debêt em layenane hemuwî le xoy bigirêt, her weha debêt ew nawçane le ser master planeke diyarî bikeyn ke demanewêt bîkeyne şuwênî geştiyarî, min pêş hefteyek serdanî hawînewarî Bêxal û Rewandizim kird, be rastî bêtaqet bûm, ke hendêk şitim bînî dirust kirawin û sîmay Kurdistanî şardotewe, komelêk xanûm bînî be rengî hemecor dirust kirabûn, ke nazanîn ew şuwêne Kurdistane yan ne, boye nabêt perepêdanî geştiyarî be şêweyekî Heremekî bêt, debêt plan hebêt bo em biware giringe.
* Aya dekirêt eme pasaw bêt bo kemî kompanyakanî Fransa le Hewlêr, aya detwanêt çend karêkî Fransaman bo bikeyt le Herêmî Kurdistan?
– Sebaret be kemî kompanya û biznismanekanman le Hewlêr, be rastî nazanîn çon tenderekan werdegîrên.
* Aya kompanyakantan le Hewlêr nûsîngeyan kirdotewe?
– Êsta wa xerîke dest pêdekeyn, belam sebaret behendêk karî dîke ke bazirganî nîn, detwanim amaje be hendêkiyan bikem, lewane êsta 137 mamostay zankokanî Kurdistan le zankokanî Fransa serqalî xwêndinî balan, 43 qutabî birwanamey master yan le biwarî biznis le zankokanî Fransa wergirtuwe, her weha zankoy Fransî Lubnanî le Hewlêr heye û pêwendî be zankokanî Fransawe heye, le biwarî bazirganîş kompanyayî Lampa xerîkî dirustkirdinî kargeyekî çîmentoye ke % 50î yedegî çîmentoy Iraq dabîn dekat, le dahatuwiyekî nêzîk da kompaniyayî Karfur dête Kurdistan ke yekêke le kompaniya gewrekanî Fransa gewretirîn leqî supermarkêtî xoy le Hewlêr dekatewe.
* Ême pirsiyarekanman tewaw bûn, le dumahî da demanewêt pêt bilêyîn eweye, eger berêzit şitêkit mabêt û ême pirsiyarman lê nekirdibêt, detwanî be xwêneranî êmey rabigeyenît?
– Zor xoşhalim ke le Kurdistanim, her weha zor xoşhalim ke berêz Sarkozy Serok Komarî Fransa be fermî dawetî Serok Barzanî kirduwe serdanî Fransa bikat, zorîş xoşhalim ke Serok Barzanî dawetekey Serok Sarkozy bo serdanî Fransay qebul kirduwe.
