Bernameya Lîsta Hevpeymanîya Kurdistanî

Bernameya Lîsta Hevpeymanîya Kurdistanî

 

 

Hevpeymanîya Kurdistanî dê xebatê ji bo van armancan bike:

Yekem: Daxwaza Xakê:

Ev armanc ji bo, bi cihanîna maddeya 140-ê pêkhatî ye û dê  van xalan misoger bike:

1-   Bi yekcarîya nehiştina paşmayên Erebkirinê, veguheztinê û derxistinê.

2-   Vegerandina deverên Kurdistanî – bi bajarê Kerkûkê ve – ku dê bikevin di nava herêma Kurdistanê de û dê ev prosesa han aştîyane bête encamdan.

Duyem: Daxwaza Mulkiyeta Samanan

Ev jî ji bo, bi cihanîna maddeyên 111-112-141-ê ji destûra Iraqê pêkhatî ye û dê van xalan misoger bike:

1-   Dê gelê Kurdistanê bi saman û dahatên suriştî – li gel petrolê – behremend bibe.

2-   Dê jêrxaneya aborîya Kurdistanê û binemayên niha û ayindeyê (paşeroja) xweşguzeranîya hevwelatîyan bihê vejîyandin.

Sêyem: Daxwaza hevparîya di biwarê desthilatdarîyê de û rêxistina peywendîyên navbera herêma Kurdistanê û hukûmeta federal, ku ev jî ji berdewamkirina siyaseta rêkevtinîyê (tewafuqê) pêkhatî ye û dê evan xalan misoger bike:

1-   Jîyana bi hev re ya hemû pêkhatên coraneyên (cor bi corên) Iraqê.

2-   Serkevtina prosesa siyasî û damezrandina Iraqeka demokratîk, federal û plural.

3-   Dê hemû pêkhat bigihêjin mafên xwe.

 

Dê hevpeymanîya kurdistanî di warê asayişê de xebatê ji bo van armancan bike:

1- Berdestkirina asayişa hemû hevwelatîyan û paraztina wan ji hemû gef û xeteran, bê ku nasnameya wan a neteweyî, oldarî û tivêjeyî li ber çav bihê girtin.

2- Xurtkirina giyanê aştîya civakî û jîyana bi hev re, ya ku dê li ser binemayên rêzgirtina cudayîyan bihê damezrandin.

3- Paraztina serwerîya Iraqê li ser binemayên rêzgirtina serwerîya welatên cîran, aştîya cîhanî û nedestwerdana di nava kar û barên hev de.

4- Berdestkirina amîr û alavên nûjen û pêşkevtî  ji hêzên polîsan û parêzkarên asayişa hevwelatîyan re, pêşkêşkirina alîkarîyên pêdivê û rahînankirina karmendên van hêzan.

 

Ji bo pêkanîna azadîyên serekîyên hevwelatîyan, dê lîsta hevpeymanîya Kurdistanî  xebatê ji bo van armancan bike:

1- Rêzgirtina hemû binemayên mafên mirov û hemû ewan azadîyên ku di nava belgenameyên navdewletî de hene, ku ji alîyê Neteweyên Yekbûyî ve hatine pesendkirin.

2- Hemû kesek, pêkhatek û grûpeka civakî di biwarê hizra xwe, pêşkêşkirina taybetmendîyên xwe yên neteweyî û oldarî de azad in û herweha, di biwarê encamdana azadîyan de li ser bingeha paraztin û nebinpêkirina azadî û taybetmendîyên kes, pêkhat û grûpên din jî azad in.

3- Destûra Iraqê azadîya rêxistinbûna di nava partîyekê yan rêxistineka civaka sivîl de, xwenîşandanê û mangirtinê, di çarçêweyê qanûnê de daye hemû kes û grûpekê û ji wan re misoger kiriye û divê hukûmet jî, bi rêya qanûnê evan maf û azadîyan biparêze û di rûyê her kar û kirdarekê de biraweste, dema ku ew kar û kirdar evan azadîyan sînordar bikin an binpê bikin.

 

Yekem: Xizmetguzarîyên Serekî

1-   Ji mafê hemû hevwelatîyan e, ku sûdê ji xizmetguzarîyên avê, kehrebayê, rêyan, piran, tendiristîyê û jîngeha paqij bibînin û erkê hukûmetê ye, ku evan xizmetguzarîyan ji wan re berdest bike.

2-   Berdewambûna prosesa avakirina gundan û divê giringî ji astê jîyanê, guzeranê û kar re hebe, da ku koça ber bi bajêran ve biraweste û koça ber bi gundan ve dest pê bibe.

3-   Çareserkirina arêşeyên akincîbûnê, ku gerek di evî biwarî de yekeyên akincîbûnê û avayî bihên diristkirin, mortgaj (sulfeyên eqarî) yên demdirêj bihên dan û rê ji kerta taybetî re hebe, da ku di evî biyavî de kar bike.

Duyem: Tendiristî (Saxlemî)

1-   Pêşxistina kerta tendiristîyê, ku di evî biwarî de nexweşxaneyên bêtir û nûjen bihên avakirin, amîrên pêşkevtî bihên kirrîn, nûjdar (doktor) û karmendên evî biyavî bi awayekî zanistîyane bihên rahînankirin û ev nûjadar û karmendên han, li derveyî welat jî beşdarîyê di xolên (korsên) zanistî de bikin.

2-   Gerek xizmetguzarîyên tendiristîyê bigihêjin hemû bajêr, dever û gundên Iraqê.

3-   Gerek bazara dermanan û amîrên nûjdarî (tibbî) di biwarê kwalîte û dema berhemanîna xwe de bihê kontrolkirin.

4-   Gerek rê li bazirganîya bi endamên laşên mirovan bihê girtin û ewên ku bi evî karî radibin jî bihên sizadan.

5-   Derxistina qanûnekê ji bo rêxistina karên nexweşxaneyên ehlî û klînîkên nûjdarî (tibbî).

Sêyem: Perwerde û Xwendin

1-   Pêşxistina kerta perwerde û xwendinê, ku bi rêya demokratîzekirina sistema perwerdeyê û peywendîyên diristên navbera rêvebiran û desteya mamosta û xwendevanan dihê encamdan.  

2-   Bilindkirina astê zanistîyê programên xwendinê û berdestkirina amîr û alavên pêdivê û nûjen, ji hemû qonaxên xwendinê re.

3-   Vekirina xolên rahînanê ji hemû mamosta û karmendên perwerdeyê re û di hemû astan de.

4-   Vekirina dayingeh, baxçeyên savayan, institut û zankoyan li hemû parêzgehên Iraqê û amadekirina mamosta, karmend û hemû pêdivêyên zanistî.

5-   Gerek giringîyek taybetî ji xwendina bilind re hebe û gerek astê zanistî di evî biyavî de bilind bibe.

 

Geşkirina civakê hîmê bingehînê pêşkevtina siyasî û aborî ye. Ji ber evê çendê jî, dê lîsta hevpeymanîya kurdistanî kar ji bo evan armancan bike:

1-   Pêkanîna aştîya civakî, bi rêya paraztina tevna civakê, pêgeha civakê, xêzanê (ayleyê) kêmkirina cudayîyên civakî û nehiştina hemû awayên cudayî yên ku li ser bingehên neteweyî û oldarî ne.

2-   Gerek giringî ji boneyên (munasebetên) oldarî re hebe û mizgeft, perestgeh û mezarên din, bihên nûjenkirin û keresteyên avakirinê ji wan re bihên pêşkêşkirin.

3-   Qerebokirina maddî û giyanî ya kurdên Feylî, Êzdî, Şebek, Mendayî û hemû ewan pêkhatên neteweyî û oldarî yên ku di serdemên corane de bi egera nasnameya xwe, sitem li wan hatiye  kirin.

4-   Pêkanîna hemû binemayên qanûnî û praktîkî yên di bareya mafên Turkman, Aşûrî, Kildanî û Armenîyên Iraqê de û hukûmeta federal, di ber bi cihanîna ewan maddeyên destûrî de berpirsyar e.

5-   Belavkirina hişyarîya karkirinê û berdestkirina derfeta kar ji hemûyan re û ji bo nehiştina bêkarîyê jî, gerek rê ji karê kerta taybetî re bihê vekirin.

6-   Gerek giringî ji rewşa kêmendaman re hebe û giringî ji ewan kesan re jî hebe, ewên ku xwedîyên pêdivêyên taybetî ne û derfeta karkirinê ji wan re hebe û sûd jî, ji berhemên wan hebe.

7-   Gerek giringî ji pîrejin û pîremêran re hebe, misogerîyên civakî ji wan re hebin, cihên mana wan hebin û tendiristî û mirovanîya wan jî paraztî bin.

8-   Gerek misogerîyên tendiristîyê, bûyeran, pîrîtîyê, pekkevtinê (seqetîyê) dugiyanîyê (hemilbûnê) û wecaxkorîyê hebin.

9-   Diristkirina karta misogerîya bêkarîyê ji ewan kesan re, ewên ku nû ji zankoyan û institutan derçûne û ji bo ewên ku li ser kar nemane, da ku kar ji wan re bihê vedîtin.

10- Gerek giringî ji sandikayên karkir, pîşeyî û cemawerî re hebe û giringî ji rêxistinên sivîl re jî hebe. Gerek azadî û serxwebûna evan sandika û rêxistinan misoger bin, da ku bi rastî bibin benda navbera civakê û hukûmetê.

11-  Gerek giringîyek mezin ji mafên jinan re hebe û ew jî dê bi rêya xweşkirina kar û çalakîyên civakî, siyasî, aborî û rewşenbîrîyên wan pêk bihê û gerek sûd ji şiyanên wan bihê dîtin. Gerek ew  hemû qanûn jî bihên rastkirin, ewên ku sitemê li jinan  dikin û buhayên wan kêm dikin. 

12-  Gerek giringî ji genc û xortan re û ji daxwaz û berhemên wan re hebe, sûd ji şiyanên wan di gelek biyavan de bihê wergirtin, peydakirina derfetên guncayîtir da ku beşdarîyê di siyasetê de bikin û bigihêjin pêgehên biryara siyasî di nava parliyamentê, hukûmetê, dezgehên corane, sandika û rêxistinên civaka sivîl de.

13-  Gerek giringî ji werzişê (sporê) û werzişvanan re hebe û amîrên wan bihên berdestkirin. Gerek alîkarîya hemû tîp û çalakîyên werzişî bihê kirin û lîzgehên nûjen li navendên parêzgehan bihên diristkirin. Divê lîzgehên millî jî li tax û bajêrên biçûk û gundan bihên diristkirin û seyran û hevrikîyên werzişîyên li ser astê parêzgehên Iraqê û derveyî Iraqê jî bihên sazdan.

14- Divê giringî ji taybetmendîya werzişa herêma kurdistanê re, li ser astê navdewletî, Asiya û deverê hebe.

15-  Divê giringî ji wêjevan û rewşenbîran re hebe û ji tore, huner û hunermendan re hebe. Gerek rêzgirtin ji taybetmendîyên neteweyî re hebe û alîkarî ji afirandinê re hebe. Gerek giringî ji sînemayê re jî hebe û pêdivêyên wê bihên berdestkirin.

16- Divê şûnwarên kevnên Iraqê bihên paraztin û kar jî bihê kirin, da ku ew şûnwarên hatine dizîn, dîsan bihên vegerandin.

 

Ji bo ku aborîyeka geş û dewlemend hebe û di xizmeta xweşî û pêşkevtina civakê de be û li ser binemayên geşbûneka berdewam be, dê lîsta hevpeymanîya kurdistanî xebatê ji bo evan armancan bike:

Yekem: Babetên Serekî

1-   Dê giringî ji avakirina jêrxaneya aborîya welat re hebe û ew jî bi rêya geşkirina biyavên coraneyên berhemanînê, çandinê, geştevanîyê (turizmê) û pêşvebirina kerta petrolê û gazê, ku êdî pişta aborîya Iraqê nema tenê bi petrolê ve bihê girêdan.

2-   Piştevanîkirina binemayên aborîya azad, ku tê de dewlet li angora qanûna rêxistina hevrikîyê kar bike. Ji bo ku pirranîya xelkê jî sûdmend bin, xelk beşdarîyê tê de bikin û bi rêya plandanînê jî, geşbûn bihê diristkirin.

3-   Gerek rolek bêtir ji kerta taybetî re bihê dan û sûd ji şiyanên sermayedaran bihê wergirtin.

4-   Gerek piştevanîya sermayedarên niştimanî li beramber sermayedarên biyanî bihê kirin, da ku pirsa bilindkirina nirxên li bazarê bihê kontrolkirin.

5-   Bilindkirina buhayê Dînarê Iraqê li beramber buhayê Dollar û diravên dinên biyanî.

6-    Gerek tekezî li ser hebûna qanûna paraztina berhemxuran bihê kirin.

7-   Geşkirina hemû corên pîşesazîya niştimanî, ku li angora hemû astên pîşesazîyê yên mezin û navincî bin. Geşkirina projeyên biçûk, pîşesazîya temamkar, pîşesazîya komkirinê û alîkarîkirina evan alîyan, hêsankarî ji wan re bihên pêşkêşkirin û li angora qanûnê rêxistî bin.

8-   Pêşvebirin û çalakkirina sistema bankê, da ku bibe cihê bawerîya hevwelatîyan, xwedîyên pîşeyan, bazirganan, cotkaran û sermayedaran û hêsankarî û piştevanî ji karên wan re hebin.

Duyem: Çandinî

1-   Divê giringî ji kerta çandinîyê re hebe û ew jî, bi rêya diristkirina projeyên stiratecîk, avdanê, avakirina gundan, gihandina xizmetguzarîyan, dana mortgajan (sulfeyên eqarî) ji bo berhemanînê û xwedîkirina lawiran û xwedîkirina masî û tewalan çê dibe.

2-   Berdestkirina tov, gilêşê, nemamên baş (şitlên baş) alav û amîrên nûjen ji cotkaran re û ji xwedîyên terş û tewalan re. Herweha, diristkirina bingehên hilgirtinê û enbarkirina berhemên xwemalî.

3-   Gerek pirs û arêşeyên cotkaran û xwedîyên berhemên navxweyî, li angora qanûnê bihên çareserkirin û berjewendîyên wan jî bihên paraztin.

4-   Gerek giringî ji ewledarîya xurek re hebe û ev jî, bi rêya kontrolkirina corên xurekên ku dikevin nava welat de dibe.

5-   Gerek giringî ji pîşesazîya berhemên çandinîyê re hebe û ew berhemên ku dikevin çarçêweyê pîşesazîyê de – wek bacanên sor, xurme, gulberoj, zeytûn, genimeşam, tûtin û …hd – bihên paraztin.

Sêyem: Biwarê Deryayî

1-   Paraztina samanên deryayî û giringîya xwedîkirina masîyan û pîşesazîya dagirtinê (qutîkirinê) pêdivê ye.

2-   Pêşxistina benderan û berdestkirina amîrên nûjenên enbarkirina import û eksport û veguheztina wan, da ku paraztî bin.

Çarem: Geştevanî (Turizm)

1-   Divê kerta geştevanîyê giring be û qanûnek ji bo rêxistin û pêşxistina evî biyavî hebe. Ew jî ku geştevanî di herçar werzan (demsalan) jî de li herêma kurdistanê û li Iraqê hebe. Herweha, li hemû ewan parêzgehan jî hebe, ewên ku mezarên pîroz û şûnwarên kevn lê hene.

2-   Gerek sermayedarên navxweyî bihên paldan û hêsankarî bihên pêşkêşkirin û mortgaj (sulfeyên eqarî) ji ewan kompanyayan re û ji ewan hevwelatîyên Iraqî re bihên dan, ewên ku xwedîyên projeyên geştevanîyê ne. Herweha, gerek sermayedarên derve jî bihên paldan da ku beşdarîya xwe bikin.

Pêncem: Petrol û Samanên Suriştî

1-   Samanên suriştîyên wek petrolê, gazê û keresteyên xavên serzemîn û jêrzemîn, samanên gelên Iraqê ne. Pêdivê ye dahatên Iraqê ji bo pêşxistin û geşkirina parêzgehên Iraqê bin û di evê bareyê de wekhevî hebe. Gerek rêjeyek ji petrolê ji hevwelatîyan re jî bihê terxankirin û li angora qanûnekê jî bihê rêxistin.

2-   Gerek parliyamenta Iraqê qanûna petrolê û gazê pesend bike.

3-   Divê di biwarê vedîtinê, derhînanê, werivandinê û şandinê de,  giringî ji pîşesazîya petrolê re hebe û di biyavên dinên berhemanînê de jî, bi kar bihê.

 

 

Av yek ji arêşeyên serekîyên cîhanê ye. Lîsta hevpeymanîya kurdistanî di evî biyavî de, dê kar ji bo evan armancan bike:

1-   Divê pişkên ava Iraqê ji Dicle, Firat, Kendav û hemû ewan zê û rûbarên ku ji welatên cîran dikevin nava xaka Iraqê de paraztî bin.

2-   Gerek sikrên (avgirên) biçûk û mezin li hemû deverên Iraqê bihên avakirin.

3-   Vejîyandina hemû ewan bîr û jêderên ku rejîma berê ya herrifî wan kûr kirbû yan girtibû.

 

 

Jîngeha cîhanê rastî gefên pîsbûnê bûye û Iraqê jî, ji ewan gefan ne dûr e. Ji ber evê yekê, dê hevpeymanîya kurdistanî kar ji bo evan armancan bike:

1-   Gerek Iraqê bi rêkevtinên navdewletîyên paraztina jîngehê ve bihê girêdan û ji bo ku jîngeh pîs nebe, qanûnek bihê danîn.

2-   Divê Iraqê ji mayinan, şûnwarên çekên kîmyayî û biyologî û hemû maddeyên ziyandar, bihê paqijkirin û palavgehên (refinerîyên) pêdivê, ji bo paqijkirina avê û cihokan jî bihên danîn.

3-   Gerek hemû çalakîyên avakirinê, pîşesazîyê û karên din, girêdayî binemayên paraztina jîngehê bin.

4-   Gerek giringî ji bernameyên keskkirina bajêran re hebe.

+ Sazkarîya Rêvebirîyê

1-   Dê kar û bizav ji bo nehiştina gendelîyê (fesadê) bihên kirin û ev gendelîya han, çûye nava hemû movikên rêvebirîya hukûmeta Iraqê.

2-    Gerek rotîn di nava dezgehên hukûmetê de nemîne û ji bo bi rêvebirina dosya û kar û barên hevwelatîyan jî, gerek sistema yekpencerîyê bi kar bihê. Herweha, gerek di evî biyavî de sûd ji teknologîya komputerê û internetê bihê wergirtin.

3-   Divê dîyardeya xwarina bertîlê nemîne, xizmîtîya nava rêvebirîyê nemîne, parvekirina di biwarê oldarî û neteweyî de nemîne, navdesteyî (wasîtekarî) di nava dam û dezgehên hukûmetê de nemîne û prensîpê kesê guncayî li cihê guncayî cihê xwe bigire.

4-   Gerek civata xizmetguzarîya şaristanî aktîv bibe.

5-   Gerek bi rêya pêşkêşkirina advansan (sulfeyan) û alîkarîyên din – ku li angora qanûnê bin – astê jîyana karmendên dewletê bihê bilindkirin. Ew qanûn û rênîşanên ku rêxistina anahîyan (muhletan) demên bêhnvedanê û geştevanîyê dikin, gerek li gel awa û şêwazên nûjenên jîyanê biguncin.

6-   Gerek yekeyên akincîbûnê (xanî) ji karmendên dewletê re bihên avakirin û firoştina wan li angora piçên (qistên) demdirêj be, da ku êdî karmendên dewletê kirêdar nebin.

7-    Gerek sistema zîndanan, sazkarîyên giştî, rêvebirîyên nexweşxaneyan û dezgehên dinên hukûmetê, bêtir di xizmeta hevwelatîyan de bin.