Mafên mirovan û Azadiya derbirînê û
Eger mijar bi awayekî azad û wêrek neyên nîqaşkirin, ew ê bikevin bin rexneyên nerasterast.
Mûsa Xalid/ Çalakvan – Duhok
Azadiya derbirînê û mafên mirovan, an azadiya ramanê, mafekî siyasî ye ku bi rêya derbirîna ramanê tê bidestxistin.
Mafên mirovan û azadiya derbirînê berî her tiştî bi azadiya siyasî ve girêdayî ne. Girîng e ku pîvana azadiyê bi sînor be û rêzê li taybetmendiyên çandî yên neteweyên cuda bigire. Di pratîkê de, mafê azadiya derbirînê li tu welatekî tune ye. Ew ne rast e, carinan rexne lê tê kirin û wekî xelet tê wesifandin, wek rewşek bêîtaetiyê an jî teşwîqkirina sûcekî.
Mafên mirovan û azadiya raman û derbirînê pir caran bi hin maf û sînorkirinên wekî mafên mirovan, azadiya îbadetê, azadiya çapemeniyê, azadiya xwepêşandanê an azadiya aştiyane ya derbirînê ve girêdayî ne. Xala 19an a Peymana Navneteweyî ya Mafên Sivîl û Siyasî dibêje: “Her kes xwediyê mafê azadiya raman û derbirînê ye; “Her kes xwediyê mafê azadiya derbirînê ye, di nav de azadiya derbirînê û bêalîbûna agahdarî û ramanên her cûre.”
“Ev dibe ku dema pêwîst be ji bo rêzgirtina li maf an yên din an jî ji bo parastina ewlehiya neteweyî, pergala giştî û tenduristiya raya giştî an qonaxek pêşveçûnê. Di îfadeyê de, divê takekes beşdarî pêşkeftina zanînê di civakê de bibe, dibe ku nebe.”
Divê azadiya derbirînê qet ji aliyê partiyên siyasî ve neyê tehdîtkirin, ji ber ku neteweya me, nemaze wekî civakeke sivîl, her tim hewceyê kesekî hişyar û mijarên avakirin, hişyariya rewşenbîrî û perwerdehiya mirovên saxlem e. Berevajî vê, eger mijar bi awayekî azad û wêrek neyên nîqaşkirin, ew ê bikevin bin rexneyên nerasterast.
Azadiya raman û derbirînê di destpêka têgîna modern a mafên mirovan de, azadiya raman û derbirînê vedigere Serdema Navîn, di serdema kevnar a monarşiyê de, ango mezinahî û yekîtî piştî şoreşa 1688an a Qiralê Îngilîstanê.
Mafên mirovan wekî xizmetek ji bo ((bi giranî azadiya erênî divê em aliyê azadiya aliyên exlaqî çêtir bifikirin)) gihîştina hêz û pêşketinê ji bo çavkaniyên mirovî yên pêwîst da ku şiyanên takekesî diyar bikin.
