Felsefeya Aşitiyê di çarçoveya Doktrîna Mistefa Barzanî de

Felsefeya aşitiyê li ser wê baweriyê ye ku cîhan dikare aramtir û pêşkeftîtir be dema ku têgihîştin û dadwerî serwer be û her kes derfet hebe ku berjewendiya xwe biparêze bêyî ku serî li tundiyê bide.

Em Kurd dikarin bi serbilindî behsa Mistefa Barzanî bikin, wekî beşek ji kevneşopiya rêberên navdar ên cîhanê, ku têkoşîna ji bo bidestxistina maf û serweriya gelên xwe û baweriya kûr a bi felsefeya aştî û jiyana hevbeş pêk anîne.

Serkirdeyên wek Mistefa Barzanî, wek Mahatma Gandî û Nelson Mandela, ku armanca wan berdewam lêgerîna çareseriyên aştiyane û dadperwerane ji bo gelên xwe bû, amade bûn ku şerê çekdarî wek amûrek ji bo parastina mafên neteweyên xwe bikar bînin dema ku pêwîst be.

Mistefa Barzanî her çendî serokekî leşkerî û siyasî û xwedî nêrîneke kûr a stratejîk bû, şerê çekdarî bi felsefeya aştî û jiyana hevbeş ve girêdabû jî. Lê ji mêj ve têgihîştibû ku têkoşîna ji bo bidestxistina mafên gelê kurd ne tenê têkoşîneke leşkerî ye.

Ji ber vê yekê jî Mistefa Barzanî di wê baweriyê de bû ku, divê arastekirina têkoşîna gelê Kurd li herêmê dabînkirina aştî û aramiyê be. Ev doktrîn beşeke bingehîn a felsefeya kesayeta dîrokî bû, weke armanceke stratejîk, ne çareseriyeke demkî bû.

Wî çendîn şer li gel rejîmên li pey hev li Iraqê kir, lê di dawiyê de bi armanca bidestxistina mafên gelê Kurd bi rêya danûstandinan û naskirina mafên siyasî, çandî û civakî yên gelê Kurd û dabînkirina otonomiyê di çarçoveya dewleteke federal û demokratîk de.

Mistefa Barzanî di wê baweriyê de ye ku aramî û aştiya mayînde tenê bi dadperweriya civakî, wekheviya gelên Iraqê û rêzgirtina ji hev re pêk tê û hêz tenê navgîna berevaniyê ye dema ku bijardeyên din ên aştiyê dûr bin.

Mistefa Barzanî di çend qonaxên dîrokî yên tekoşîna xwe de, bi taybetî di nîveka sedsala 20’an de, piştî çend nakokiyên bi rejîmên Bexdayê re, weke çareseriya sereke, diyalog û danûstandinan bi kar anî û hêzên din ên siyasî yên Iraqê han da ku dest ji têgihiştinê bikin.

Peymana 11ê Adara 1970ê berhema wê felsefeyê ye ku gelê kurd bi saya wê mafên berfireh ên siyasî û çandî bi dest xistine.

Hewldanên Mistefa Barzanî ji bo naskirina mafên gelê Kurd û parastina berjewendiyên pêkhateyên din ên weke Ereb, Tirkmen, Keldan, Aşûrî û Ermenî bûye bingeh ku Herêma Kurdistanê bibe hêlîna azadî û pêkvejiyana aştiyane.

 Îro doktrîna Mistefa Barzanî ji aliyê Serok Mesûd Barzanî ve tê şopandin, ji ber wê jî aştî û dadperwerî li Herêma Kurdistanê pêşketiye û hewlên Serok Barzanî jî ewe ku bi mekanîzmayên aştiyê, bêyî binpêkirina mafên pêkhateyên din, serxwebûna Herêma Kurdistanê bi awayekî pratîkî bi dest bixe.

Zexta wê ya berdewam li ser Bexdayê ji bo cîbicîkirina sîstema federalî û pabendbûna bi destûrê ji bo berfirehkirina desthilatên Herêma Kurdistanê û garantîkirina mafên rewa yên gelê Kurd, ku bi dehan salan têkoşiyaye û qurbaniyên bêhejmar daye.

Ev pabendbûna Serok Barzanî bi felsefeya diyaloga aştiyane û karkirina bo avakirina peywendiyên bihêz li gel hêzên navdewletî, Yekîtiya Ewropa û welatên cîran dikare bibe alîkar ku aramî û aramî li Herêma Kurdistanê bi taybetî û Iraqê bi giştî were parastin.

Di encamnameyê de em dikarin bibêjin ku doktrîna aştiyane ya ku tekoşîna Mistefa Barzanî li ser hatiye avakirin, di mejiyê Serok Barzanî de cih girtiye.

Serok Barzanî tevî kêşeyên li pêş Herêma Kurdistanê di wê baweriyê de ye ku têkoşîna ji bo bidestxistina mafên gelê Kurd divê bi rêya aştî û diyalogê were meşandin, lê di heman demê de dudil nake ku hêza xwe bikar bîne, eger pêwîst be bo parastina van mafan.

Dr. Saman Soranî

(Doktorê Felsefeyê ya Zanîngeha Heidelberg, Almanya)