Rapor: Li Tirkiyê hê 133 kîlometre çargoşe qada mayinkirî heye
Li Tirkiyê tevî xebatên paqijiyên zêde jî, hat ragihandin ku bi tevahî 133 kîlometreçargoşe erd hê jî mayinkirî ye. Tirkiye di warê mayînan de di nav welatên herî “qirêj” ên cîhanê de ye.
Handicap International (HI) ku bi kampanya ku di sala 1997an de ji bo qedexekirina mayinan dabû destpêkirin û di nav xwediyên Xelata Nobelê ya Aştiyê de ye, rapora xwe ya li ser bikaranîna mayinan û rewşa welatan a sala 2022an weşand.
Peymana Qedexekirina Bikaranîn, Depokirin, Hilberandin û Veguheztina Mayinên Dij-Personel û Têkbirina Wan, ku bi Peymana Otava jî tê zanîn, di 1ê Adara 1999an de ket meriyetê. Di Tebaxa 2022an de, 164 dewlet beşdarî peymanê bûne. Tirkiye di 1ê Adara 2004an de bi erêkirina qanûna têkildarî li Meclîsê tev li peymanê bû. Lê belê, welatên sereke yên we DYE, Çîn û Rûsyayê ku berê û niha mayîn çêkirine, ne aliyên peymanê ne.
Li gor rapora HI, di sala 2022an de li cîhanê di encama teqîna mayîn û bombeyên neteqiyayî de herî kêm hezar û 661 kes jiyana xwe ji dest dane û 3 hezar û 15 kes jî birîndar bûne. Ji sedî 85ê kesên ku di van teqînan de hatine kujtin sivîl û bi qasî nîvî jî zarok in. Sûriye di sala sêyem de li ser hev rê li ber mirina di encama teqînan de girt. Hejmara kesên ku ji ber mayîn û bombeyên neteqiyayî jiyana xwe ji dest dan an jî bi giranî birîndar bûn li Sûriyê 834, li Ûkraynayê 608, li Yemenê 582 û li Myanmarê jî 545 kes hatin qeydkirin.
Tirkiye di nav welatên herî “qirêj” de ye
Tirkiye di nav 8 welatên ku herî zêde qirêjiya madenê di nav dewletên partiyê de hene de ye. Li van welatan, erda ku ji qirêjiya madenê bandor bûye, 100 kîlometre çargoşe ye. Li gor daneyên Tirkiyê, li ser xaka wê qadek xeternak a 133,39 kîlometreçargoşeyî heye û mayinên teqezkirî hene. Herêmên ku qirêjiya mayînan lê zêde ye li ser sînorên Îran, Iraq û Sûriyê ne.
Di raporê de her wiha hat diyarkirin ku Tirkiye di sala 2021an de ji bo tespîtkirina herêmên mayinkirî dest bi lêkolînê kiriye û armanc dike ku lêkolînê heta dawiya sala 2023an biqedîne. HI amaje bi wê yekê dike, ji bilî mayinên ku ji aliyê hêzên ewlekariya Tirkiyê ve hatine danîn, teqemeniyên destçêkirî û teqemeniyên din ên “komên çekdar ên nedewletî” jî di qirêjiya mayinan de rola xwe dilîzin.
Herî zêde paqijkirina mayinan li Tirkiyê hat kirin
Li gor raporê, di sala 2022an de welatê ku herî zêde mayin îmha kiriye Tirkiye bûye. Hat ragihandin ku li qadekê bi tenê 1,29 kîlometreçargoşe bi giştî 58 hezar û 78 mayin hatin pakijkirin. Herêma ku di sala 2022an de ji aliyê Tirkiyê ve hatiye paqijkirin li gor sala 2021an 3 qat zêde bûye, tê gotin ku heta dawiya sala 2025an ne pêkan e ku armanca pakijkirina hemû qadan pêk bê.
Di raporê de hat destnîşankirin ku li 85 welat û 5 herêman bi giştî qirêjiya mayinan heye.
Bi boneya Konferansa Dewletên Peymanên Otava ku wê di navbera 20-24 Mijdarê de li Cenevreyê bê lidarxistin de, HI bang li civaka navneteweyî kir ku zextê li ser aliyên şer bike û got: “Ji bo rawestandina bikaranîna van çekên hovane” hewl bidin.
