Di kurdî de hinek peyvên ku bi daçekê çêdibin
Ez ê li ser daxwaza biraderekî Facebookê, îro li ser hin peyvên ku bi daçekê avadibin û wateya berê tê guhertin, wateyeke nû bo wan derdikeve holê binivîsin.
Di Zimanê me de hin peyv hene dema ku daçeka ”bê” yan a ”bi”yê dikeve pêşiya wan, wate bi temamî tê guhertin û peyva nû tiştekî din dide fêmkirin. Ev e çend mînak ji peyvên wisa:
HAWAYÊ BÊDAÇEK:
– Aqil: (Aqil taca zêrîn e, li serê her kesî nîne)
– Averû: (Averûtiya mirov, rûmeta mirov e)
– Hêvî: (Hêviya mirov, çeka herî xurt e bo mirov)
– Jîn: (Jîn xweş bi serbestî)
– Mal: (Xanim bi tît e, mal bi çîrt e- Gotina Pêşiyan)
– Mejî: (Mejiyê xwe nade şixulandin)
– Namûs: (Namûs di her tiştê mirov de heye)
– Pere: (Peretê hêvişandî, ne para xwediyê xwe ye)
– Tac: (Tac û teylesan, şan û şerefa mêran)
– Umîd: (Umîda me ji tifalan- E. Xanî)
– Xwê: (Xwiya vî/wî kêm e)
– Xwendin: (Divê her kes xwedanê xwendinê be)
HAWAYÊ BIDAÇEK:
Ev peyv hem dikarin bi daçeka “bê” û hem jî dikarin bi daçeka “bi”yê werin nivîsandin. Lê di nivîsandina bi herdu awayan de, wateyên cuda cuda
derdikevin hole:
– BÊAqil: Yanî aqilê xwe kar nake.
– BIAqil: Yanî aqilê xwe dixe karkirinê.
– BÊAverû: Rûmet pê re tune.
– BIAverû: Rûmet pê re heye.
– BÊHêvî: Hêviya xwe wenda kiriye.
– BIHêvî: Hêviya xwe heye ew tiştê ku dixwaze dê bibe.
– BÊJîn: Jiyana ku ew dijî, ne jiyan e.
– BIJîn: Jiyana ku ew dijî, jiyan e.
– BÊMal: Mala xwe tune.
– BIMal: Mala xwe heye.
(Di stranên folklorî de pir caran “bêmal…” hatiye bikaranîn.
– BÊNamûs: Têgeha namûsa xwe tune.
– BINamûs: Têgeha namûsa xwe heye.
– BÊPere: Pereyên xwe tune.
– BIPere: Pereyên xwe hene.
– BÊTac: Desthelatiya xwe tune.
– BITac: Desthelatiya xwe heye.
(Ev gotin dikare ji bo taca serê mirovî jî bête gotin)
– BÊUmîd: Umîda xwe wenda kiriye.
– BIUmîd: Umîda filankesî xurt e.
– BÊXwê: Tê de xwê tune, yan ger ji bo xwarinê be: Xwiya tê de hindik e.
– BIXwê: Xwiya tê de hinekî zêde ye (xwêgeztî).
– BÊXwendin: Bêxwendina Kurdan, bû bela serê wan.
– BIXwendin: Bixwendina mirovan jiyanê şên dike.
HAWAYÊ NIVÎSANDINA VAN PEYVAN:
A) Eger ev peyv bi daçeka “bê” û “bi”yê bi serê xwe werin nivîsandin û li dawiya wan peyveke (tîp) lêkerê nebe, hinge weha têne nivîsandin:
– Bêaqil.
– Biaqil.
– Bêaverû.
– Biaverû.
– Bêjîn.
– Bijîn.
– Bêmal.
– Bimal.
– Bêmejî.
– Bimejî.
– Bênamûs.
– Binamûs.
– Bêpere.
– Bipere.
– Bêtac.
– Bitac.
– Bêumîd.
– Biumîd.
– Bêxwê.
– Bixwê.
– Bêxwendin.
– Bixwendin.
A) Lê eger ev peyv bi daçeka “bê” û “bi”yê werin nivîsandin û li dawiya wan peyveke (tîp) lêkerê hebe, hinge weha têne nivîsandin:
– Filankes BÊ averû YE.
– Bêvankes BI averû YE.
– Filankes BÊ jîn E.
– Bêvankes BI jîn E.
– Ez BÊ mal IM.
– Tu BI mal Î.
– Ev BÊ mejî YE.
– Ew BI mejî YE.
– Hin kes BÊ namûs IN.
– Hin kes jî BI namûs IN.
– Tu BÊ pere YÎ.
– Ew BI pere YE.
– Kurd BÊ tac IN.
– Lê Tirk BI tac IN.
– Tu BÊ umîd Î.
– Lê ew BI umîd E.
– Ew BÊ xwê YE (nankor).
– Ev BI xwê YE.
– Ereb BÊ xwendin IN.
– Lê Kurdo BI xwendin E.
Bi hêviya ku ev nivîs ji bo hin biraderan bibe alîkar, her şad û bextewer bin…
(Di vî warî de sergêjiyên kê hebin, ez amade me ku bersiv bidim)
Stockholm 23/ 01/ 2014
Zeynelabidin Zinar
