Roman: Min dît û nabêjim

Mîne gule Rojhelat, xwedî komar, âl, serok komar, lê her dem dil brîndar, warê Med, xwedî navê şêrîn bajarê heyvê, B.M.’dê bi hezar salîye cîrane gole Ûmrîye, di newale dîrokî de ava búye, bûye payîtextê welat, navek jê seblax, brîndare deryaze, ewe bajarê dilsoz, Mehabad, xwedî rûmet, dîrok kevnar, weke serok komar, warê Qaddî Muhammed, xwedî nasname Cumhurîyete Kûrd, dagirgerê zordest uû xeta reş tim liser lîstik pêk anîne. Li Rojhelatê Kurdistan, bajarê Eyaletê ye. Cîranè Gole Zîrewar’e , liwir tekke şêx Ebdulqadir Kesnezan heye. Du âlîye merkez û sarşîuv. Warê Arîye, Gutî û Med. Kevnar, xwedî dîroke, mîne kànîye zimane û qewmeye. Dagirger û xeta reş gelek caran liser proje dane meşandin, ew bendeware Azadî yê ye. Bajarê xwedî destan ú dirok. Gule şehrîstanê, merkeze herêmê. Cîyê çandê ú xwedî axke pîroz. Di 942’de weke nîşangeh dane Mîr Seyyîd. Mîne gule biharê li Rojhelat bandikê. Ev banga wê jibon dagirgere ú xeta reş re dibê keder. Ew bajare ku navê wê Şîno ye.
Li şehrîstan merkeze rêvebertîyê ye. Warê kevnar, bajarê xwedî Dîrok. Mîne bilbilê brîndar, dibin darê zordarîyê de ye. Xwedî Gel û dîroke, lê mafê wê di her warîde qedexeye. Çand û zayîbúne wê bê sînore. Mêvandarîye ziman û Gele jibon wê esasîye, ew bajare ku xwedî navê dîrokîye, jêre dibêjin Pawe. Gelek dîrokvan liser gelek gotin anîne ser ziman, lê dagirgere û xeta reş her dem liser proje dane meşandin.Bajarê dem rengîn, jîyê lê ava bûye 1493 metre bilind û brîndare zordare, ewe Bajarê merkezîye şarîstanî, bûye merkeze rêvebertìyê, di dewra Îskîtîyede herî ku bi hazin bûye merkezî Kûrd B.M.’dê bi Hezar salîde liwir hebûne. Navê wê dibêjin ji sakâ hatîye. Warê çand û aborîyê. Liser dagirgere û xeta reş tim lìstik kirine. .Rêvebertîye Bukan şehrîstane. Dikevè Başûrê eyaletê , li milê Rojavayè Başûrê Gole urmîyeye, di şerê Iraq-îrande kimyabaran bu. 140 mirov jîyane xwe ji dest dane. 2200 brîndar hebúne. Her dem brîndar bûye. Jibon girînge wê xeta reş u dagirger her tim proje pêk anîne. ..Li eyalet Kurdistan şehrîstan a 10 yem. Weke rêvebertîyê Du mile, qamyaran merkeze, a duyem ucuçeşe , qamyaran merkezîye, li ser rêçke senendec û kermsnşah’a. Bajarê qedim û dîrok kevnare. Heye bi sedsalen dibin zilm û zordarîyê de brîndare, warê çand û bezirganîyê, xwe nasîye, mîne dilê Du àlî, tim hezîne. Dagirgerî û xetê reş tim liser zordarî kirine. .
War û bajarê nav bi deng, xemdarê şehîdê xwe. Navê wê ji WOOK tê di kurdîde bûke. Dîroke wê diçê ber bi 3000 salde. Di serhildanêde pênç Kûrd bi darve bûne. Bajarê Kûrdeye merkeze rêvebertîyê. 4400 salê derbasbûyî gelek eser hatine dîtin. Gelek antîk sîte derketine, cîrane çîyayê zagros, liser rêçkâ ava Gîmîneh deye, ew bajarê kevnar Bokân’e. Zordar, dagirger û xeta reş tim liser zordarî û zilm pêk anîne. Kevnar û xwedî Gel û dîrok. Bajarê Bahman Ghobadî. Rêvebertîye eyalete şehrîstan. Ligor di Şerefnsmede dîyar bûye navê wê Bebane ye, piştre bûye Banê. Nêzî sînorê Azerbaycane. Mîne xezale brîndar dibin darê zilm û dagigerîyê de ye. Warê şanaz, Bajarê Kûrde. Bi hezar sale dibin destadeye. Dagirgere û xeta reşî zordar tim zilm û zordarî lê kirine. .Warê Kûrd û bajarê kevnar. Li Rojavayê Îran merkeze eyaletê. Li Rojhelatê çîyayê Kâbîr. Gel gotîye Hatamtî. Warê Xwedê, Aqada gotîye Elamtu, Sûmere jêre gotine Andeşengaşıt “”NIM “”Cîyê bilind. Kevnare Îlâm. Di warê çande Kûrd de girînge. Avakirine wê B.M’dê diçê 3000 sal.
..Di hicûmede gelek zerar dîtîye. Alam, Elam, Îlâm, bajarê bav û kàle. Navê bi Erebî ve ne girêdayîye. Wextekî gotine Zozan. B.M.’dê 2700 salede padîşahîye Kûrde ava bûye. Komara wê 2661 sal berdewam bûye. Qralîyete Îlâm li Mezrabotan jî hûkúmdar bûye. Wextekî navê wê kirine Husenabad, lê ew Îlâm ‘e. Ji gund bûye bajar, warê dîrok kevnar, bajarê Med. Di sînorê bajarê Sînê de ye, ew jêre dibêjin Bîcar. Nabçeyeke dîrokîye, di dewre Şah Îsmaîl de gund bûye, di qernê 19 yem de bûye bajar. Rus Engeliz, Osmanî wê di dewre herba Cîhanê a yekemde dagirger kirine. Kelha wêyî dîrokî Med’e ava kirine , Hanedan qaçar sûke girtî ava kirine. Gel zarava Gerrûsî jî mijûl dibê, ew mîne pirekêye di navbenda soranî û Kelhûrîde.Jibon girîng warê dîrokîye dagirger û xeta reş tim liser proje pèk anîne û tênin. .Di eyalete Hamedan de ye, bajarê rêvebertîye merkezî. Kevnar û xwedî dîrokeke girînge, berdewama wê diçê dewra Med. Ew bajarê Rojhelatê Kûrdistan, dibêjin Qurwe, Dercezîn. Li şehrîstane Rezen bajarê sê (3)yeme. Her wext berxwedan û mêvanperwertî kirîye weke prensîb. Çîye, newal, kultir û çand jibon wê her esasîne. Dagirger û xeta reş di her demde liser zilm û zordarî pêk anîneBajarê kevnar warê avê û kultir û çandê ewe Komâra Laçîn Kûrd’e ye. Lê gelek zilm û zordarî dîtîye, Gel jiber zilmê penaber bûye. 20 ‘ê Gulan’ê 1992 de ava bûye. 1924 ‘de weke bajar ava bûye, 8’ê Tebaxê 1930’de fermî qabûl bûye. Rayone wê Kûrde ava kirîye, merkeze rêvebertîyê ye. Li Başûrê Rojavayê Azebaycane, li cîkî çîyayî ava bûye, avê wê jibon êş û derda derman û şîfane. Nêzî 200 cîyê dîrokî û kultirî hene. Mîmarîye wê girînge û gelek fîgûrê dîrokî hene. Jibon ku maldara hêzê dagirger û xeta reş tim liser zordarî pêk anîne. Gelek Kûrd jê penaber bûne. ..
Bajarê di rêvenertîyê merkezîye. Dibin darê zor û zordara de ye. Dîrok kevnar û xêrxwaze mirovantîyêye. Ew bajare jêre dibêjin Kelbecer. Rêvebere heremî. 1930 ‘de ev maf sitandîye. Ermenîstan, Daşkesen, Xana, Terter Axdam Hocayî Laçin cîranê wêne. 2Nîsan 1993’de dagirger bûye. Merkeze Şaumya ya. 8Tebax 1939’de mafê Rayontîyê sitandîye .Xeta reş û dsgirger tim liser proje dane meşandin. Gelek car dagirger bûye, qatlîam pêk hatine. Gel penaber bûye, Ew bajare navê wê Zengîlan’e. 1930’de bûye bajarê Azad. 1967’de statûye bajar sitandîye. Cîyê lê stratêjîk’e. Wextekî hinek ji axe wê dibin xangeha qarabax bûye. 1925’de di nav navçeye Cebraîl bûye. 1946’de bi Ermenîstan ve hatîye girêdan. 1937’de gelek mirov hatine girtin, di herba Cîhan de a duyem Enfal pêk hatîye. Gel 67 roj êsîr maye, xetê dagirger û xeta reş tim liser proje pêk anîne. ..Kevnar û dilbrîndar, dibin destê dagigeredeye, navê wê gelek care dane gûhertin, ew bajarê Qubat’e, di beşa yekemde rèvebertîye merkezîye. 1993’de hatîye îşgal kirin. Bi Ermenî navê wê kirine sanasar, li milê raste ava Bergûşad’e. Jibon ku stratêjîke xetê dagirger û xeta reş tim liser proje dane meşandin. .
Warê kevnar, bajarê maxdur, ewe navê wê Zengezur’e. Di qernê bìst yem de ketîye bin himbêze Ermanîstan. Di cîkî stratêjîk de ye, nêzî sînorê Îranê de ye. Li milê Başûrê Rojavayê Azerbaycandeye. Gelek hûcûm çûne ser û gelek qatlîam pêk hatine. Jibon di gelek warîde bàlkêşe hêzê dagirger û xeta reş liser lîstik pêk anîne. .
Bajarê kevnar, gundê dîrokî, ew Semsur’e, gundê Kurêmillî. Aborîye gund liser heywan û çande axêye, 1965 fermî weke gund qabûl bûye. Li Bakûrê wê /wî şexbor, li Başûr çamlîca, li rojhelat yedîoluq, li rojava qoçalî, ji Semsur 30 km ‘e dûre, ligor 1985 467,ligor 2011 ‘e 171 mirov jîyan kirine mêrge pezgî bàlkêşe.Bajarê rengîn, xwedî gundê hêja, ewe Semsur û gundê Axçelî, ax û çil. 1928’de weke îro gundê xwedî statüye. Hejmare mirovê lê jîyan dikin 248’in. Ji bajêr 11,4 km dûre. Serdor û herême wî zayîye, xetê dagirger û xeta reş, gelek caren liser zordarî pêk anîne. .Mîne kelha baxemsê, bajarê rengîne, gundê mêvan perwer Axdere (Ağdere)ew gundê Semsurê ye. 1928’de fermî bûye gund, navê wî kirine Akdere. Li Bakûrê wî quyulu, Gemrîk, li Başûrê wî ava Firat, li milê li himber ozgoren, li Rojhelatê wî Baraj, li Rojavayê wî Gûmûşqaya, ji Semsurê 38 km dûre, ligor 2011 ‘e de 328 mirov jîyan dikin, maldarbûne wî tim ji dagirgere û xeta reş re bûye merem. .Bajarê qadîm warê Gel.Gundê mêvan perwer , semsur û Axpinar (Akpınar ).Ji 1928 û wek îro gunde, 1928’de navê wî guhertine. 24/10/1951 ‘de ava bûye. Ligor 2012 1037 mirov jîyan kirine. Weke gunde û Bajarê kevnar xwedî roleke múhîme, hêzê dagirger û xeta reş tim liser proje dane meşandin.
ajarê bar giran, gundê xêrxwaz Semsur û Xolxolîk, navê wê /wî kirine Aqyazî, heta 2000 salde bi çemê spî ve girêdayî bûye (Aqdere ).Di vê demêde cûda bûye û statûye gund sitandîye. Heta 1928’de wek Xolxolîk bi navê xwe hatîye nasan, “””Kànîye bi deng. Piştre xistine Aqyazî. Aborîye wê /wî liser çandin û xwedî kirine heywaneye.
..Ew gundê kúlefhoyûke (Elî beg )1923-1965 ‘de statû sitandîye. 12’ê îlonê 1980’de nav kirine Alîbey, ligor 2007 hejmare gundîye 156 bûye. Herêm tim dibin şert û mercê girande wext derbas kirîye.