Yê ku jinên kurd sabote dike Iraq e ne Barzanî ye

Ya ku bi rastî di serkirdayetiya Nêçîrvan Barzanî de balkêş, ew e ku wî karî çalakvanên mafên jinan û rêberên misilman ji bo reformên wekheviya zayendî bicivîne.

Reband Raza

Ez pêşwazî li bersiva Bayan Nasih bo gotarên xwe dikim, lê di hizra xwe ya bêdeng de meraq dikim ka wê herî dawî kengê xwend û zanyariyên xwe yên rastî derbarê Hikûmeta Herêma Kurdistanê (KRG) de nû kirin.
Wek gelek kurdên beriya min ez jî bi şer û zilmê mezin bûm. Ez jî weke jineke Kurd, weke çend nifşên jinên beriya xwe, rastî zilma hovane ya namûsê hatim. Ez jî keça pêşmergeyekî partiya Celal Talebanî me. Bavê ku gelek salên jiyana xwe bi têkoşîna azadiya Kurdan derbas kir, lê ji ber şerê navxweyî neçar ma ku ji mala xwe derkeve û li Swêdê bi ewle bijî. Dersek ku vê paşxanê hînî min kir ev e ku ez her gav hewl bidim ku nerînên xwe li ser rastiyan û ramana rexneyî bingeh bikim, nemaze dema ku ew siyaset bê.
Ji ber vê yekê ez gelek xemgîn dibînim ku Nasih bêyî ku xwe li ser rastiyan bisepîne, dinivîse ku “dûr ji rastiyê” ye ku Nêçîrvan Barzanî bi ser ket ku rêberên olî û siyasî ji çar aliyên îdeolojîk bicivîne da ku reformên femînîstî bimeşîne û mafên jinan xurt bike. Lê li gor zanyariyan, hem serkirdeyên misilman û hem jî çalakvanên jin yên çep diyar kirine ku di dema reforman de ew bi guhertina yasaya Barzanî yekdeng û razî bûne. gelo ew bi tenê ji dîroka siyasî ya nûjen a Kurdistanê nezan e?
dema ku reform hatin kirin hem serokên misilman û hem jî çalakvanên çep ên jin bi guhertinên Barzanî yên di qanûnê de yekdeng û dilxweş bûn.
Swêd ji mêj ve ye ku di mijarên demokratîk de li cîhanê pêşeng e û di vî warî de piştgirî daye gelek welatên din, di serî de Kurdan jî. Lê me di heman demê de di warê wekheviyê de, di navxwe de jî niha paşketin piştî pêşketinê dît. Ev yek bi zehmetî nikare ji Nasihê ku îdia dike ji bo doza jinê dixebite rizgar bibe. Ji ber vê yekê jî diyar dibe ku dema Nasih rexne li min dike ku dibêje ku Rojava dikare ji femînîzma Kurdistanê ders werbigire, ew wek berteka li hember pesindana min a ji bo Nêçîrvan Barzanî dike, ne ji ber ku lawaziya jinên Kurd di hişê xwe de ye. Rexneya wê bi dilsoziya îdeolojîk tê meşandin û ne bi analîzek femînîst.
Ev şaş e ku meriv li bendê be ku piştî heştê sal şer û zordestî, Kurdistan bibe xwedî demokrasiyek wekî ya Swêdê. Lê belê divê Swêd ji wê yekê dersê werbigire ku çawa Nêçîrvan Barzanî karî serkirdeyên siyasî yên rast û çep, di nav wan de serkirdeyên olî kom bike.
Ev şaş e ku mirov li Kurdistanê piştî heştê salên şer û zilmê hêvî bike ku bibe xwedî demokrasiyek ku bi ya Swêd a piştî 100 salên bêdawî yên demokrasiyê re bibe xwedî demokrasiyek. Ya ku min jî îdia nekiriye, lê mebesta min ew e ku welatên demokrat wek Swêdê fêr bibin ku çawa Nêçîrvan Barzanî serketî bû di komkirina serkirdeyên siyasî yên rast û çep, di nav wan de serkirdeyên olî yên ji bîr û baweriyên cuda, da ku bi hevbeşî mafên jinan li Kurdistanê bihêz bikin.
Nasih rexne jî dike ku ez pesnê hewldanên Barzanî yên di konferansên ewlekarî yên Munchenê de didim. Mixabin, xuya ye ku ew metirsiya rasteqîn a ku Kurdistan di bin de ye ji bîr dike. Hêzên Pêşmergeyên Kurdistanê DAÎŞ şikandin û cîhan ji yek ji wan metirsiyên navdewletî yên herî fanatîk û sadîst rizgar kirin ku di serdema nûjen de ev yek hate dîtin. Ev yek di medyaya cîhanê de hate nirxandin û helwesta wan pîroz kirin. Lê metirsiya li ser Kurdistanê bi xwe dimîne. Serkirdeyên cîhana rojava hay ji metirsiya ku milîsên şîe yên Iraqê niha li ser Kurdistanê çêdikin tuneye.
Beşdarbûna Barzanî di konferansên cîhanê de ji bo parastina ji hemû metirsiyên hebûnê yên ku Kurdistan li ber wan e, pêwîst e. Ji bo Kurdistanê meseleya jiyanê ye.
Ji ber vê yekê ez wek kurdekî bê alî û hizbî, beşdarbûna Barzanî di konferansên cîhanî de ji bo parastina ji hemû metirsiyên hebûnê yên ku Kurdistan li ber wan e, pêwîst dibînim. Dibe ku ev konferans ji bo mirovê asayî ne ewqas girîng bin, lê ji bo Kurdistanê meseleya jiyanê ye, dema ku îro jî ji gelek aliyan ve bi bombe û dronan êrişî Kurdistanê tê kirin. Ji ber vê yekê divê rêberên Kurd beşdarî konferansên navneteweyî bibin û ji bo parastina Kurdistanê alîkarî û hevkariyê berdewam bikin.
Derbarê pirsa dabînkirina mûçe û bûdceya Kurdistanê de, hikûmeta Iraqê nekariye van mûçeyan bide. Dewleta Iraqê bi awayekî sîstematîk rê li projeyên binesaziya aborî girt, bi armanca ku Kurdistan di bindestiyê de bimîne. Bi serpereştiya Nêçîrvan Barzanî di sala 2006ê de çendîn pirojeyên giştgîr bi armanca avakirina jêrxaneke berdewam dest pê kirin. Mînak Kurdistan bû xwediyê berhemanîna petrol û gaza xwe ye. Piştî demeke kin, Iraqê bi hinceta ku Kurdistan ne welatekî serbixwe ye, bi armanca ku Kurdistan nekare li ser çavkaniyên xwe yên gaz û petrolê biryarê bide, di dadgehên navneteweyî de pirosesekê cîbicî bike.
Ev jî bû sedem ku Kurdistan êdî nebe çavkaniya debara hikûmetê. Bi gotineke din, dewleta kurdî bi temamî ji aliyê aborî ve girêdayî Iraqê be. Di rastiyê de li gorî yasaya bûdceya Iraqê divê Iraq bûdce û mûçeyên dewleta Kurdistanê bişîne. Gelek raporên navneteweyî hene ku vê pirsgirêkê bi berfirehî radixe ber çavan. Nasih belkî neçar e ku hin ji van bixwîne.

Nasih jî di vegotina xwe ya li ser çawaniya avabûna demokrasiye di Kurdistanê de kêm dibe. Ew dinivîse ku serkirdeyên partiyên (PDK) û (YNK) di sala 1994an de şerekî navxweyî derbas kirin. Rastî ev e ku ji sala 1964ê û vir ve nakokiyên wan partiyan cuda bûne û heta îro jî berdewam in. Lê belê, ew bi tevahî ji wê yekê ne dûr e ku tiştê ku ez diyar dikim rêzek bûyerên piştî rûxana Sedam Husên di sala 2003 de qewimîn. Ji bo hemû kurdan, bê ferq û cudahiya partiyan têkoşîna hevpar a demokrasiyê û bidestxistina civaka sivîl.

Rastiya ku avahiyên bilind ên luks ên bi rûyên xweşik û hundurên nestandard hatine çêkirin jî ne tiştek nû ye. Barzanî bi xwe jî di axaftineke xwe de vê yekê tîne ziman: “Pîvana me ya serkeftinê divê naverok be, ne tenê ya derve. Pêşketin û serkeftina Hikûmeta Herêma Kurdistanê girêdayî mijarên dadmendî, mafên mirovan û serweriya qanûnî ya bikêrhatî ye û tenê bi pêşketinên di piroseya avadankirinê de, wek avadankirin û avakirina xanî û kolanên bedew, pêk nayê. Dê hurmeta me bi dest êxe ne dirûşmene çalakiye. “
Celal Talebanî rêberê şoreşa Kurdistanê bû û hemû jiyana xwe ji bo demokrasiyê têkoşiya. Lê mixabin ew ne serokwezîr û ne jî serokê Kurdistanê bû û ji ber wê jî qet derfeta qanûnê nedan. Cîgirê wî Newşîrwan Mistefa di bîranînên xwe de vedibêje ku dema Talebanî di sala 1999ê de wek serokê herêma Silêmaniyê hat hilbijartin, ew biryar bi biryara partiyê bû, ku di civînekê de di Tebaxa wê salê de hat standin. Bi vî awayî Talebanî tu carî wek serokê Kurdistanê nehat hilbijartin.
Rast e Talebanî ji bo mafên mirovan şer dikir, lê “biryar”a ku di sala 2001ê de ji aliyê wî ve derbarê kuştinên namûsê û pirzewacê de hat dayîn jî tenê biryareke wî bû.4 Ji ber ku ji aliyê parlamentoyê ve nehatibû dengdan, ev biryar tu carî nebû qanûn. Lê guhertinên Nêçîrvan Barzanî yên di qanûnê de bi proseyeke demokratîk hatine dengdan û bi vî awayî ji bo tevahiya Hikûmeta Herêma Kurdistanê derbasdar bûye.

Herwiha Barzanî berdewam rexne li dadgeh, polîs û rayedarên din dike ku qanûnên nû bi cih nayînin, lê bi awayekî keyfî qanûnên Sedam Husên bi kar tînin. Ew partiyên siyasî yên ku bandoreke neyînî li biryarên dadgehan dikin jî rexne dike. Di vê yekê de ez bêdengiya balkêş a Rojava û piraniya aktîvîstên femînîst ên kurd, di nav de Bayan Nasih, ku xuya bû newêrîbûn li ser gefên Iraqê xwedî helwestbin.,

Nasih amaje bi raporta Ajansa Koçberiyê ya li ser lawazbûna jinên Kurd dike, di heman demê de bi temamî guh nade raporta Amnesty ya heman salê, ku hem pesnê pêşketinan dide û hem jî rewşa jinan li Kurdistanê rexne dike. Di raporê de tê gotin ku Kurdistan ji bo jinan çêtir e. Nêçîrvan Barzanî bixêrhatin û spasiya Amnesty kir ji bo raporta xwe û hikûmeta xwe jî bo agahdarkirina vê raportê kom kir û daxwaz ji serkirdeyên welat kir ku ji bo pêşxistina mafên jinan berdewam bin.

Her weha xemgîn e ku Nasih wekî çalakvanek jinan, ji ber hilbijartina beşdarî pêşbirkên bedewiyê û neştergeriya bedewiyê, jinan şermezar dike. Çima li şûna wê yekê nesekine ku li welatekî ku jin bi nifşan di bindestiyê de jiyane, dikare ji bo hin kesan azad be ku bi xwe biryar bidin ka ew dixwazin çi bikin an laşê xwe biguherînin?

Li gor jêderê Nasih, rewşa jinan xirabtir bûye û rast e, lê ew ji bîr dike ku Nêçîrvan Barzanî ji sala 2019an ve nebûye serokwezîr. Min jî îdia nekir ku li Kurdistanê wekheviya zayendî bi temamî pêk were û Barzanî jî wisa nake. yan jî. Ew xwe-rexnegir dimîne û ji bo çareserkirina gelek kêşeyên ku mane dixebite.

Kêfxweş im bi bertekên ku min li ser gotara xwe wergirtine, lê ez ji dil hêvîdar im ku carek din qanûnên wekheviyê û reformên demokratîk ên Kurdistanê ji aliyê dadgeha federal a Iraqê ve werin binpêkirin, bi heman rengî reaksiyonek hêrs bibe.

Di dawiyê de dixwazim amaje bi vê yekê bikim ku di dîroka Kurdistanê de ji bilî Nêçîrvan Barzanî ti serkirdeyekî siyasî nekariye rêberên olî yên Misilman kom bike û bi gotinên tûj bêje “tu mafê wan nîne ku bi navê ol zextê li jinan bikin”.

*Reband Raza tercuman e û niha li lîseya gelêrî ya Hagabergê dixebite. Ew li Kurdistana Iraqê ji dayîk bûye û mezin bûye.

Ew berê di Fempers, Dagens arena, arbete, Globalbar, Aktuellt i politiken, Arbetarbloggen, Runöbloggen û Du&jobbet û yên din de hatiye weşandin. Raza bi kurdî û îngilîzî jî gotar weşandine.

Jêder: Ji rojnemeya Parabol a Swedî hatiye wergerandin…