Îro erdnîgarîya ku Ermenistan û Azerbeycan wek xaka xwe dibînin û li ser wê şer dikin, erdnîgariya Kurdan a dîrokî ye. Ev erdnîgarî di bin desthilatdarîya împaratorîya Medya Kurd de bû û bi konfederalîzma eşîrên Kurdan dihat birêvebirin. Dema ku li vê erdnîgarîyê konfederasyonên eşîrên Kurdan hebûn, li vê herêmê ne Ermenî û ne jî Azerî hebûn. Hatina Ermenî û Azerîyan bo vê erdnîgarîyê bi serdemên pêşerojê re hevdem e. Îro, li vê herêma qedîm a Kurdan êdî bahse Kurdan nayê kirin. Polîtîkayên asîmîlasyonê yên ku her du welatan li ser Kurdan kirin û bi darê zorê koçkirina Kurdan ji vê herêmê, hema bêje nahêle ku li vir hebûna Kurdan bê ser zimên. Kurdên ku di navbera van her du welatan asîmîle bûne, koçber bûne û asê mane.
Kurdistana Sor ji deşta Mûganê dest pê dike heta li hev kombûna çemên Aras û Kura; Erdê ku ji wir digihêje Kelbecarê (parêzgehek Kurdistana Sor), di navbera salên 1920-1930-an de di nav erdnîgarîya netewî ya Kurdî de ku bi navê “Kurdistana Sor” tê naskirin, de bû. Di sala 1923an de ji alîyê komîteya birêvebir a navendî ya Azerbaycanê ve wek yekîneyek dîsîplînê ya Kurdistanê hat naskirin.
A. Bûkşpan di pirtûka xwe ya bi navê “Kurdên Azerbaycanê” de sînorên vê yekîneyê wiha rave kiriye: “Sînorên bakurê navçeya Kurdistana kevin heta navçeya Genca ya Murovdagê dirêj dibin.Bi ava ku ji rêze çiya diherikî diyar bû. Kurdistan bi navçeya Nor-Beyazit (Kamo-sor) ya Ermenîstanê re bi çemê ku di zincîra çiyayên Kangur-Alangez (Gonur Elegez) re derbas dibû re hevsînor bû. Li Başûrê Rojhilat jî heta parêzgehên Dereleyez û Zengezûrê diçû. Sînorên başûr-rojhilatê Kurdistanê ji navçeya Cewansir a kevin di ser çemê Hekerî re derbas dibûn, ji gundê Efendîler dest pê dikirin û heta digihêjin Milxelev, şaxê çepê yê Hekerî. Kurdistan li başûr-rojhilatê sînorê Qerebaxê ye û ev sînor ji cihê ku ava Milxelev bi Hekerî re têkel dibe heta zincîra çiyayên Mûrovdagê dirêj dibin. Cities; Ji Lacîn (Pirican), Kelbacer (Kevin bajer), Zengilan, Kubadlı, Cebrail û beşek ji Zengezûrê pêk dihat.
Di sedsala 19an de gelê Kurd li vê herêmê kom bûye. Kurdan heta sedsala 20. li vir bandora xwe paraztiye. Yekîtîya Komarên Sovyet ên Sosyalîst (YYSSR) ku di sala 1917 de hat damezrandin, li cihên ku neteweyên xwedî nifûsa pir zêde bûn, dewletên li gor mafê çarenûsî ava kirin. Bi însîyatîfa Yekîtîya Sovyetê di navbera salên 1923-1929an de li başûrê rojavayê Azerbeycana Bakur dewleta otonom a Kurdistana Sor hat avakirin. Di sala 1929an de bi bandora lobîya Ermenîyan, derdorên neteweperestên Azerî û Mustafa Kemal û ekîba wî ya li dora Stalîn û derdora wî, Stalîn dawî li otonomîya Kurdan anî.
Sedema ku Komara Tirkîyê dijberîya dewleta otonom a Kurdistana Sor dike; Têkoşîna komara nû avakirî ya bi serhildanên Kurdan re bû. Yekser piştî tepeserkirina serhildana Şêx Seîd a di sala 1925an de, di navbera salên 1926-1930î de li Agirî û derdora wê bi pêşengîya General Îhsan Nûrî serhildanek dest pê kir. Heger Otonomîya Kurdistana Sor nehatiba rakirin, dikaribû ruhê yekîtîya netewî di nav Kurdan de biafiranda. Di çarçoveya îhtîmala yekbûna Kurdan de, Mustafa Kemal bi rêya diyalogê bi rejîma Stalîn re desttêwerdana vê rewşê kir. Bi serkeftina vê pêngavê re xweserîya Kurdistana Sor ji holê hat rakirin. Kurd ji cîh û warên wan hatin derxistin. Di encamê de Yekîtîya Sovyetê, Tirkîye û Îranê bi hev re tevgerîyan û serhildana Agirîyê di sala 1930an de hat tepisandin.
Bi rakirina otonomîya li Kurdistana Sor, cara yekemîn di sala 1930î de û cara duyemîn jî di sala 1945an de Kurd ji erdnîgarîya xwe hatin derxistin. Ev rewş him Azerbaycan û him jî bi kêrî Ermenîstanê hat. Ji ber ku pirbûna nifûsa Kurdan ji bo herdu dewletan jî pirsgirêk bû.
Di dawîya salên 1980î de, Rûsyayê bi navê xwenûkirinê vegerandina gelên sirgûnî li ser axa xwe pêşwazî kir. Kurdan jî nûnerên xwe şandin Moskovayê û bi Gorbaçov re hevdîtin pêk anîn. Moskow ew rewş pêşwazî kir. Lê ne Azerbaycan û ne jî Ermenîstanê ev rewş nedixwest. Di sala 1990î de dema Yekîtîya Sovyetê hilweşîya, rewşa Kurdan ne zelal bû.
Di encama girtina Qerebaxê ji alîyê Ermenîstanê ve, di sala 1992an de Kurdên herî dawîn ên mayî jî cihên xwe yên li wir terikandin. Navê hemû wargehên Kurdan ên li wir bi navên Ermenî hatin guhertin. Îro erdnîgarîya ku Azerî û Ermenî lê şer dikin, erdnîgarîya Kurdan a dîrokî ye. Lê mixabin îro di erdnîgarîya dîrokî ya Kurdan de navê Kurdan nayê bilêvkirin.
