Gelo şerê Ûkrayna ber bi şerê cîhanê yê sêyem ve diçe?

Beriya konferansa aştiyê ya Ukraynayê ya li Swîsreyê, Serokwezîr Olaf Scholz (SPD) şert û mercên Serokê Rûsyayê Vladîmîr Pûtîn ên ji bo rawestandina şer red kir.

 Nûrî Haco 

Serokê Ukraynayê Zelensky vekişîna hêzên Rûsî weke mercek ji bo destpêkirina danûstandinên aştiyê destnîşan kir. Zelensky di dawiya konferansa Ukraynayê ya li Bürgenstock a Swîsreyê de ji rojnamevanan re got, “Rûsya sibê dikare bêyî ku li benda tiştekî be, bi me re dest bi danûstandinan bike, ger ji herêmên me yên rewa vekişe.” Lê zêde dike: “Rûsya û serkirdayetiya wê ji bo aştiyeke adil ne amade ne.”

Bersiva kremlîn jî ev bû : Divê Ukrayna li ser pêşniyara Pûtîn a vekişandina leşkeran “bifikire” Li gorî Kremlînê, divê serkirdayetiya li Kîevê li ser vekişandina leşkeran ji rojhilat û başûrê Ukraynayê “bifikire” da ku rê li ber danûstandinên aştiyê veke. Berdevkê Kremlînê Dmitriy Peskov got, “Pêşveçûna heyî ya rewşa li eniyê bi zelalî nîşanî me dide ku rewş ji bo Ukraynayan xirabtir dibe” dema ku Serokê Ukraynayê Zelensky li Swîsreyê bi dehan serokên dewlet û hikûmetan re ji bo bidawîkirina pevçûnê li Swîsreyê bû.

Peskov wiha dewam kir: “Siyasetmedarek ku berjewendîyên welatê xwe di ser berjewendîyên xwe û yên axayên xwe re deyne, îhtîmal e ku pêşnîyarek weha binirxîne.” Berdevkê Kremlînê tekez kir ku ev ne “ultîmatom”ek Rûsî ye, belkî “însiyatîfek aşitiyê ye ku rastiyên li ser erdê li ber çavan digire.” Nakokiyên di civîna bilind a aştiyê de: Her kes li ser daxuyaniyê ne razî ye Piraniya beşdarên konferansa Ukraynayê ya li Swîsreyê li ser daxuyaniyeke dawî li hev kirin. Di wê daxuyaniyê de, welatên beşdar banga beşdariya “hemû aliyan” di proseya aştiyê de dikin û di daxuyaniya dawî de hatiye: “Em di wê baweriyê de ne ku ji bo pêkanîna aştiyê pêwîstî bi tevlîbûn û diyalogê di navbera hemû aliyan de heye.” Metna ku ji hêla piraniya zêdeyî 90 welatên beşdar ve hate piştgirî kirin, “prensîbên serwerî, serxwebûn û yekparebûna axa hemî dewletan, di nav de Ukrayna” dubare dike.

Di nav welatên ku li hev nekirin de 6 welatên G20 hene, ku di nav de hêzên herî girîng ên aborî yên cîhanê hene: Brezîlya, Meksîka, Erebistana Siûdî, Afrîkaya Başûr, Hindistan û Endonezya. Ermenistan, Bahreyn, Tayland, Lîbya, Mîrektiyên Ereb ên Yekbûyî, Kolombiya û Vatîkan. Daxuyaniya dawî ya konferansa Ukraynayê ya li Swîsreyê hişyarî dide ku ewlehiya xwarinê di bin her şert û mercî de wekî çek neyê bikar anîn. Ji ber vê yekê, divê barkirina bazirganî ya belaş û ewledar û gihîştina benderên deryayê yên li Deryaya Reş û Deryaya Azov hebe.

Seroka Federal a Swîsre Viola Amherd ku mêvandarê konferansê ye, dibêje ku êrîşên li ser keştiyên bazirganî yên li benderan û li seranserê rê, her wiha li ser benderên sivîl û binesaziya bendera sivîl nayên qebûlkirin. Wekî din, divê hemî girtiyên şer bi danûstandinê bêne berdan û hemî zarokên Ukraynî yên revandî û neqanûnî jicîhûwarkirî û hemî sivîlên Ukraynayî yên din ên neqanûnî yên girtî vegerin Ukraynayê.

Schulz pêşniyara Pûtîn red kir: Beriya konferansa aştiyê ya Ukraynayê ya li Swîsreyê, Serokwezîr Olaf Scholz (SPD) şert û mercên Serokê Rûsyayê Vladîmîr Pûtîn ên ji bo rawestandina şer red kir. “Tiştê ku ji me re lazim e ne aştiyek ferzkirî ye, lê aştiyek adil e.

 ku yekitî û serweriya Ukraynayê li ber çavan bigire,” Schulz piştî civîna G7 li Italytalyayê ji ARD re got. Pûtîn di 14ê Hezîrana 2024an de got, eger hêzên Ukraynayê ji çar herêmên Donetsk, Luhansk, Zaporizhia û Khersonê yên ku Rûsya wek ya xwe di bin binpêkirina qanûnên navneteweyî de ye, vekişin, Rûsya amade ye şer rawestîne û dest bi gotûbêjan bike.

Serokê Sirbistanê Aleksandar Vucic di hevpeyvîneke dirêj de ligel rojnameya heftane ya Swîsre Veltvoche got ku di nav 3-4 mehan de Şerê Cîhanê yê Sêyem dê dest pê bike.

Serokomarê Sirbîstanê di hevpeyvîna ku çend roj berê li gel wî kiribû de eşkere kir ku Sirbîstan li ser stokên neft, ard û şekir lêkolînê dike ji ber ku dê di nava 3-4 mehan de şerekî cîhanî derkeve.

Vucic di berdewamiya axaftina xwe de got: Trên ji rawestgehê derketiye û kes nikare wê rawestîne zû tiştek bikin, wê hingê erê, ez bawer im ku em ber bi felaketek rastîn ve diçin.

Vucic di berdewamiya axaftina xwe de got: Ez pir ecêb dibînim ku tu kes hewl nade ku şer rawestîne, û ez vê yekê fam dikim ku ew dikarin li Ukraynayê bi hêsanî wî têk bibin bikeve fezayê û Rûsiya bi herêmên xwe yên niha namîne û Pûtîn ji holê rabe û hwd.

Serokê Sirbîstanê her wiha got, “Dibe ku ev yek pêkan be, lê tişta ku rewşê aloz dike ev e ku her kes tenê behsa şer dike û kes li aştiyê nagere… Aştî hema bêje gotineke qedexe ye.”

Vucic axaftina xwe wiha bi dawî kir: Çima ez dibêjim ku em ber bi qeraxa çolê ve diçin Rewşa kolektîf a Ewropa û Rojava wê ji aliyê jeopolîtîk ve ewqas xirab bibe ku kes nikaribe nû bike û vegerîne.

Roja Înê, di hevdîtina xwe ya bi serokatiya Wezareta Derve ya Rûsyayê de, Serokê Rûsyayê Vladimîr Pûtîn înîsiyatîfek ji bo çareseriya aştiyane ya Ukraynayê pêşkêş kir.

Pûtîn di 14ê Hezîrana 2024an de got, eger hêzên Ukraynayê ji çar herêmên Donetsk, Luhansk, Zaporizhia û Xersonê yên rojhilatê ku Rûsya bi binpêkirina hiqûqa navneteweyî îddîa dike, herêmên rojhilatî yên Donetsk, Luhansk, Zaporizhia û Xerson vekişin, Rûsya amade ye şer rawestîne û dest bi gotûbêjan bike.

Însiyatîfê amaje bi wê yekê kir, ku Rûsya dê agirbesteke bilez ragihîne û amadeyiya xwe .

Schulz pêşniyara Pûtîn red kir: Beriya konferansa aştiyê ya Ukraynayê ya li Swîsreyê, Serokwezîr Olaf Scholz (SPD) şert û mercên Serokê Rûsyayê Vladîmîr Pûtîn ên ji bo rawestandina şer red kir. “Tiştê ku ji me re lazim e ne aştiyek ferzkirî ye, lê aştiyek adil e ku yekitî û serweriya Ukraynayê li ber çavan bigire,” Schulz piştî civîna G7 li Italytalyayê ji ARD re got.

Diyar e şerê Ûkrayna ber bi şerekî ferhitir  ve diçe ku bibe şerê cîhanê ê sêyem. 

Ev şer dibe ku nexeşeya hin welat biguhere , yek ji wan jî dibe ku Tirkye be?